Βασικές αρχές του εθελοντισμού μπορούν να θεωρηθούν οι ακόλουθες:
1. Ο εθελοντισμός ωφελεί την κοινωνία και τον εθελοντή.
Ο εθελοντισμός δεν είναι απλά ένας όρος, είναι στάση ζωής και δρα εποικοδομητικά στο κοινωνικό στερέωμα καθώς αφορά όλους ανεξάρτητα από κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις, προάγει την ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην προάσπιση των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων και ενδυναμώνει την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή.
2. Ο εθελοντισμός είναι πάντα θέμα επιλογής και προσφέρεται με ελευθερία βούλησης.
Η ελευθερία αυτή αποτελεί το θεμέλιο λίθο της εθελοντικής προσφοράς εργασίας. Στην ιδανική της μορφή δεν περιορίζεται ούτε από τις τρέχουσες ανάγκες επιβίωσης και δεν επιβάλλεται.
3. Η εθελοντική εργασία δεν αμείβεται, ούτε συναρτάται με ανταπόδοση σε υπηρεσίες, σε κοινωνική θέση ή εξουσία.
Έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι εθελοντική εργασία σημαίνει μη-αμειβόμενη χρηματικά εργασία. Ωστόσο, το στοιχείο που διαφοροποιεί ουσιαστικά τον εθελοντισμό, είναι η μη εξάρτηση της προσφοράς εργασίας από συγκεκριμένη ανταπόδοση σε χρήμα, σε είδος, σε υπηρεσίες αλλά και σε εξουσία. Αυτό δεν αναιρεί τη σημασία της σύναψης συμφωνίας με τον αποδέκτη ή τον φορέα που οργανώνει την εθελοντική εργασία για το πλαίσιο της προσφοράς (καθήκοντα, ωράριο, διάρκεια), αλλά ούτε και αναιρείται από την παροχή αποζημίωσης για τα έξοδα (π.χ. μετακίνησης) του εθελοντικά εργαζόμενου ή την ασφάλιση στο χώρο εργασίας του. Στη χώρα μας η απουσία μέχρι στιγμής θεσμοθέτησης της εθελοντικής εργασίας δυσχεραίνει τη διαμόρφωση σωστών συνθηκών προστασίας των εθελοντών, ενώ αφήνει ελεύθερο το πεδίο για νοθεύσεις και καταστρατηγήσεις του νοήματος του εθελοντισμού.
4. Ο εθελοντισμός προσφέρεται σε οργανωμένα πλαίσια
Ο τρόπος με τον οποίο διαφέρει ο εθελοντισμός από τις πολλές (και πάντοτε πολύτιμες) πράξεις αλληλεγγύης, είναι ότι στηρίζεται σε εργασία που γίνεται σε οργανωμένα πλαίσια και αυτό, δημιουργεί συνήθως καλύτερες προϋποθέσεις για συνέχεια, ποιότητα, αξιολόγηση, αυτογνωσία, από ότι η μεμονωμένη προσφορά.
5. Ο εθελοντισμός είναι ένας νόμιμος τρόπος με τον οποίο οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της κοινότητάς τους.
6. Ο εθελοντισμός είναι ένα μέσο να αντιμετωπίζουν τα άτομα ή οι ομάδες τις ανθρώπινες, περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανάγκες και στοχεύει στην κάλυψη τόσο ατομικών, όσο και συλλογικών αναγκών
Η προσφερόμενη εθελοντική εργασία, μπορεί να απευθύνεται σε άτομα αλλά και, ομάδες ή κοινότητες ανθρώπων.
7. Ο εθελοντισμός είναι μια δραστηριότητα που εκτελείται σε μη κερδοσκοπικούς τομείς
Ως εκ τούτου δεν υπαγορεύεται από κανόνες ανταποδοτικότητας στα πλαίσια της οικογένειας, της συγγένειας, της φυλής, ή της ιδιότητας του μέλους οργάνωσης.
8. Ο εθελοντισμός βρίσκεται εκτός της λογικής της αγοράς εργασίας
Ο εθελοντισμός δεν ορίζεται με, ούτε περιορίζεται από, τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Ως εκ τούτου:
- Δεν υποκαθιστά την αμειβόμενη εργασία.
- Δεν αναλαμβάνεται υποχρεωτικά προκειμένου να αποφέρει συντάξεις ή κρατικά επιδόματα.
- Οι εθελοντές δεν παίρνουν τη θέση αμειβόμενων υπαλλήλων, ούτε συνιστούν απειλή για την ασφάλεια της εργασίας αμειβόμενων υπαλλήλων
9. Ο εθελοντισμός σέβεται τα δικαιώματα, την αξιοπρέπεια και τον πολιτισμό των άλλων.
Απευθύνεται στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς να κάνει διακρίσεις σύμφωνα με το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική τάξη και θέση, την εθνότητα, την πίστη. Η οργάνωση της εθελοντικής εργασίας με στόχευση σε ορισμένες ομάδες πληθυσμού στο πλαίσιο της εξειδίκευσης, δεν αναιρεί αυτό το χαρακτηριστικό.
10. Ο εθελοντισμός προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα.
